Mēnā ka pono tātou ki tēnei mea te hītori Māori meinga kia Māori, arā ahakoa kāore te kaiwhakaako Pākehā e mōhio ki te reo engari me take tonu mai ana whakaakotanga i te reo kia āta, tēnā ka whakapākehātia anei te āhua o ngā kōrero i roto i te reo Māori hei whāinga māna. Kaua e titiro kē ki tōna ake taha, ki te taha Pākehā nei mō ngā hītori ka tango mai i te ao Māori, ka whakaurua ki roto i tā te ao Pākehā engari te mea nui nei ina ka takea mai i te, i te reo Māori, i te ao Māori, ā, e taea e tātou te kī “ko te hītori Māori tēnei.”

Mea nui ki a au, i a mātou e tamariki ana i te kura o Pōrangahau ka ako mātou i tēnei tangata e meatia nei e tō mātou kaiwhakaako, ko Te Kūti tērā. Kāore hoki mātou i te tino mōhio ko wai a Te Kūti, engari te rongo a tō mātou kura māhita Pākehā nei, he tino nanakia, me patua nei e te Kāwana, ērā tūāhuatanga.  

Kāore he paku kōrero mai ki a mātou, kāore a ia i te mōhio, kāore hoki mātou i te mōhio, nō muri rawa nei mātou i mōhio, i haramai te tangata nei a Te Kooti, koirā Te Kūti, i haramai a ia ki Pōrangahau, i whakamanuhiritia i runga i tō mātou marae. Nā ina mātou i tērā taha o te awa e ako ana i roto i tō tātou kura o te wā, kura Pākehā, kura Māori – he Māori katoa mātou te nuinga, engari kāore he paku whakaaro mō te haeremaitanga o Te Kooti ki Pōrangahau. Kei whea mai!

Ia kāinga i roto i ēnei rā, ki a au nei he pai mēnā ka āta whakaaro rātou, ka āta pātai atu ki ngā hapū, ki ngā marae pātata nei ki ō rātou kura, ki te whakaatu mai tērā pea he aha ngā kōrero motuhake, ngā kōrero e tino kaingākautia ana e koutou ngā Māori o tēnei takiwā, tēnā whakaatungia mai pea, ngā mea e hiahia ana koe, koutou nā te whakatū mai, te kōrero mai hei whakaakoranga mā ngā tamariki nā te mea hoki huri noa i te motu, ahakoa kei hea koe e kura māhita ana, kei reira rā he kōrero Māori nui, nō taua takiwā tonu.  Inā i roto i te reo Pākehā kua rongo au i ngā kōrero mō te Place Based Education ka rawe mō tēnei kaupapa rā, Nā te mea hoki inā te tūnga mai o tētahi whakahaerenga, ētahi mahi i mahia e ō tātou tīpuna, i tēnā marae, i tēnā kāinga, i tēnā maunga, i tēnā awa, ērā mea katoa kei reira ka huri noa i te motu.

Ki a au nei ko te tino mea o te, o te tiriti mō tātou o Aotearoa kia āta mōhio ai tātou. E mōhio ana tātou ngā Māori, ētahi o tātou kāore i te tino mārama, nā te mea hoki, kua riri nei ki tā te Pākehā whakaaro taua mea te tiriti arā noa atu, 1840 mahia mai i tērā inā tōna taunga mutu atu, engari  ki a tāua te Māori kei konei i tēnei rangi tonu nei ko ēnei te haere o ēnei mea te kaupapa e kōrero nei e tātou, nā, nā te mea he taonga tēnei me āta titiro te ao Pākehā, Aotearoa ki te rangatiratanga o tēnei taonga. He aha hoki tēra? Nā, kaua mā te Manatū Mātauranga e kī “anei” kāo, kāo. Inā te rangatiratanga o te kaupapa inā te ao Māori, ngā kaitiaki i tēnei mātauranga, me aro mai ki tēnei taha, hei tīmatanga mā tātou. Kāore e kore, e rua ngā wāhanga o te tiriti engari, te mea nui mēnā ka aro pērā atu ngā whakaaro o ngā kaiwhakaako ki ngā tāngata mōhio o te ao Māori ki ngā kōrero ki ngā hītori, ā, kua haere koe ki hea?  Kei reira tēnā kāinga, tēnā whānau tēnā hapū, he tangata kua whakaakongia e ngā mātua tīpuna. He tāne wahine rānei, ko ia te kaipupuri i te mauri o aua kōrero. Inā me whakapā atu ki a rātou me ngā rangatira me ngā kaumātua o te whānau kia āta mōhio ai tātou, anei te haere o ngā kōrero tēnā, whāngaihia ēnei ki ngā hinengaro o ngā tamariki mokopuna hei whakaakoranga mā rātou. Nē, koinei te mea nui o te tiriti kei te ora, kei te ora katoa ēnei āhuatanga i roto i a tātou - Ngāi Māori huri noa.