Whakaahua matua o te waka hourua o runga, o Te Matau a Māui, nā Shellie Evans 2015. Tirohia te pānui whaimana mō tēnei whakaahua
E kau ki te tai e! E kau rā - hī - e Tāne!
Wāhia atu rā te ngaru hukahuka o Marerei-ao
Arā, pikitia atu te aurere kura o Taotaorangi
Tapataparuru ana - hī - te kakau o te ao...
Ko ngā kupu tīmatanga ēnei o te karakia a Nukutawhiti o Ngā Puhi (te irāmutu a Kupe) i taki i tōna taetanga tuatahi ki te whanga o Hokianga Whakapau Karakia.
Koia hoki ēnei, ko ā mātou kupu, otirā tā mātou haka mihi ki te hunga i mahue mai ki muri, ki ngā wai o Waitematā, ki Aotearoa tonu i a mātou ka tere atu i ngā wainui o Te Moana-nui-a-Kiwa. Ko te paunga o te 4 tau ki ngā whakangungu, ki ngā wānanga, ki ngā mahi whakarite kia tutuki tēnei kaupapa whakahirahira. Ka kite atu i taku whānau e karanga mai ana, e waiata mai ana, ka tau mai te hari, te whakahīhī, te wehi, otirā, te mauri o ngā mātua tīpuna, kia ū, kia ita!
Nō te tau 2004, ko māua tahi ko tōku hoa rangatira ka ako i te tohu Ngā Taonga Whakatere Waka, i Te Wānanga o Aotearoa. I taua wā tonu ka pā mai te hiahia, te wawata, ki te tere i te moana, tērā i terea e ōku tīpuna. I konei, ka whai wāhi atu ētahi o mātou ki ngā whakangungu o Aotearoa Tuatahi, ko te waka hourua tēnā o Te Wānanga o Aotearoa. Ko Stuart Birnie tō mātou kaiako matua. Tērā anō ētahi i tautoko mai, pēnei i a Pererika Mākiha, i a Hoturoa Kerr mā. He nui ngā hāora i te huarahi kia tae ā-tinana atu ki te waka, he nui hoki ngā hāora i te moana kia mau pai, kia mau tika ngā pūkenga whakatere waka. Waimarie katoa ahau i ako tahi me ētahi hoa, ētahi whanaunga hoki. Kātahi nā te kapa ngahau, harikoa, koi, matatau! Nā ēnei wheako, nā ēnei akoranga i tangata mai ērā wawata ōku.
Ka eke ki te tau 2007, ka tae mai te kōrero tērā tētahi kaupapa, ko ‘Ocean Noise’. He kaupapa whakatūpato i te tangata ki ngā mahi tūkino i ngā uri o Tangaroa. He para, he hinu, he hoihoi ētahi o ngā mahi a te tangata. Me mutu rawa ēnei mahi tūkino, kia ora ēnei tamariki. Nā te tangata whai rawa, nā Deiter Pulman te whakaaro me te hiahia ki te rangahau; nāna hoki te pūtea tautoko ki te whakaatu atu ki te ao i ēnei mahi kino a te tangata. Ko te waka hourua te waka tika mo ēnei mahi, i te mea, kāore ōna ‘tapuwae waro’. Nā, ka tūtaki a ia ki te hunga pēnei i a Tua Pitman, i a Jack Thatcher mā, ka huri te aro o te kaupapa ki te manaaki i te “Mana o te Moana”. Nā reira, i te tau 2008, ka tīmata ngā whakangungu ki runga i ngā waka i hangaia i Aotearoa nei. Ko ngā waka ko Marumaru Atua nō Rarotonga, ko Fa’afaite nō Tahiti, ko Gaualofa nō Hāmoa, ko Uto Ni Yalo nō Whītī, ko Haunui nō Aotearoa, ko Hinemoana nō te ao whānui, ā, ko Te Matau-a-Māui nō Ngāti Kahungunu. Nō te Paengawhāwhā o te tau 2011 i wehe atu ai mātou i Aotearoa, tere atu rā ki Fakarava. Nōku te māringanui i whai wāhi ki tēnei wāhanga o tēnei haerenga roa.
Hikitia ngā rā, hūtia ngā taura, ka herea, kua tere te waka. Ka hoki aku mahara ki ngā mahi i mahia, ka pupū ake te aroha ki ōku hoa kaumoana, i tere tahi, i mahi tahi, i kai tahi, i moe tahi, i kata tahi. Ka tere i te ao, i te pō i runga i te hau nui, i te hau roa. Whāia ngā whetū, whāia te rā kia ū ki te aratika, nā reira, kia kaha te pupuri ki te hoe urungi. Koia ngā mahi hei hāpai, hei manaaki i te waka.
Ka huri ōku whakaaro ki te hunga rangatahi i runga i ngā waka. Āe, he ako i ngā mahi, erangi he ako i raro i te hunga mōhio, te hunga matatau kia pai te mau, kia tika te mau i ngā pūkenga, i ngā waiaro, i ngā kōrero mō te whakatere waka. He kaupapa tēnei e whakakotahi ana i ngā iwi o te ao, kia tipu hei tangata, kia arohatia te waka, kia tū hei kaumoana, hei pou, hei kaiārahi mō āpōpō.
Tamatea-pōkai-moana, Tamatea-pōkai-whenua, e mihi ana. Tēnei taonga e takoha atu ana ki ngā iwi o te motu, e whakaaraara ake nei i te whatumanawa, e whakaohooho ake nei i te hinengaro, tēnā koutou. Ngā rangatira, ngā kaumoana, ngā hoa o Te Matau-a-Māui, te iwi o Kahungunu, mauriora! Eo Te Matau, Eo!
tapuwae waro - carbon footprint
Nō te terenga o te waka hourua o Hōkūle’a i ngā wai o Te Moana-nui-a-Kiwa, kua tipu te whānau mōhio, te whānau ako i ngā tikanga whakatere waka. He uri tātou nō ngā tīpuna whakatere waka. Ko tā rātou he torotoro haere mā te moana ki ngā whenua o te ao whakapaparanga atu, whakapaparanga atu. E ai ki a Tua Pitman, ko ngā whetū tētahi mahere hei arataki i te waka, ko te rā, ko te marama, ko ngā au me ngā ngaru o te moana hei tautoko hoki. Ko Te Matau-a-Māui tō Ngāti Kahungunu waka e ngana nei ki te whakarauora i ēnei pūkenga, i tēnei taonga. E whai ake nei ētahi pitopito kōrero a tētahi tangata i tere i ngā tai o Te Moana-nui-a-Kiwa i runga i te waka nei.
